Bỏng điện là gì? Các bài báo nghiên cứu khoa học liên quan

Khái niệm về bỏng điện

Bỏng điện là dạng tổn thương mô xảy ra khi dòng điện đi qua cơ thể và làm biến đổi cấu trúc sinh học của tế bào. Các tổn thương này có thể xuất hiện trên da hoặc ăn sâu vào các mô mềm, cơ quan nội tạng tùy thuộc vào đường đi và cường độ của dòng điện. Bỏng điện thường được xem là dạng bỏng nguy hiểm vì tổn thương bên trong có thể nghiêm trọng hơn nhiều so với biểu hiện bên ngoài.

Nguồn điện gây bỏng có thể đến từ dòng điện dân dụng, điện công nghiệp, thiết bị y tế, tia sét hoặc các hệ thống điện cao áp. Khi nguồn điện tác động lên cơ thể, hiện tượng ion hóa và tăng nhiệt cục bộ xảy ra nhanh chóng, gây phá hủy protein, lipid màng và các cấu trúc tế bào. Tại vị trí dòng điện vào và ra, có thể xuất hiện các vết bỏng nhỏ, nhưng tổn thương sâu hơn thường lan rộng theo mô hình đường dẫn điện qua cơ thể.

Bảng dưới minh họa một số đặc điểm cơ bản của bỏng điện:

Đặc điểm	Mô tả
Tác nhân	Dòng điện AC, DC hoặc tia sét
Vị trí tổn thương	Da, cơ, thần kinh, mạch máu, nội tạng
Đường đi	Quyết định mức độ nguy hiểm
Biểu hiện	Bỏng da, hoại tử, rối loạn nhịp tim

Cơ chế hình thành tổn thương

Cơ chế gây bỏng điện chủ yếu gồm ba yếu tố: nhiệt, phá hủy mô trực tiếp bởi dòng điện và lực cơ học do co cơ đột ngột. Khi dòng điện chạy qua mô có điện trở cao, nhiệt sẽ sinh ra nhanh chóng khiến nước trong tế bào bốc hơi và protein bị biến tính. Hoại tử đông là dạng tổn thương phổ biến, đặc biệt khi tiếp xúc với điện áp cao.

Dòng điện có thể gây mất ổn định màng tế bào, tạo các lỗ ion và phá hủy gradient điện thế sinh học. Điều này dẫn đến rối loạn dẫn truyền thần kinh, ngừng tim hoặc loạn nhịp. Khi điện đi qua cơ, nó kích thích co cơ mạnh bất thường, đôi khi đủ để gây gãy xương hoặc trật khớp. Các mô mạch máu bị tổn thương có thể dẫn đến huyết khối hoặc thiếu máu cục bộ tại vùng bị ảnh hưởng.

Các cơ chế chính có thể được tóm tắt như sau:

• Sinh nhiệt cục bộ do điện trở mô
• Tổn thương sinh học trực tiếp bởi dòng điện
• Co cơ đột ngột gây chấn thương cơ xương

Phân loại bỏng điện

Bỏng điện có thể được phân loại theo loại dòng điện, mức điện áp hoặc đường đi của dòng điện qua cơ thể. Dòng điện xoay chiều (AC) trong sinh hoạt dễ gây co cơ liên tục, khiến nạn nhân khó tách khỏi nguồn điện. Dòng điện một chiều (DC) thường gây co cơ ngắt quãng và có thể đẩy cơ thể ra khỏi nguồn điện, nhưng vẫn gây nguy hiểm.

Điện áp được phân loại thành điện áp thấp, trung bình và cao, mỗi mức mang rủi ro khác nhau. Điện áp cao có thể gây bỏng sâu, phá hủy mô rộng và làm than hóa da. Đường đi của dòng điện quyết định cơ quan nào bị ảnh hưởng, ví dụ dòng đi từ tay sang chân dễ đi qua tim và tăng nguy cơ tử vong.

Bảng phân loại bỏng điện theo tiêu chí kỹ thuật:

Tiêu chí	Phân loại	Đặc điểm
Loại dòng điện	AC / DC	AC nguy hiểm hơn do co cơ liên tục
Điện áp	Thấp / Cao	Điện áp cao gây bỏng sâu
Đường đi dòng điện	Tay–tay, tay–chân	Ảnh hưởng đến tim và thần kinh

Triệu chứng và dấu hiệu lâm sàng

Triệu chứng của bỏng điện có thể đa dạng và không tương xứng với mức độ tổn thương thực tế. Vết bỏng ngoài da có thể nhỏ và khó nhận thấy, nhưng mô sâu bên trong lại bị hoại tử nghiêm trọng. Tổn thương thần kinh có thể khiến người bệnh tê bì, mất phản xạ hoặc yếu liệt. Tim có thể bị rối loạn nhịp ngay sau chấn thương hoặc vài giờ sau đó, làm tăng nguy cơ tử vong.

Hệ cơ cũng bị ảnh hưởng mạnh do hiện tượng tiêu cơ vân, gây giải phóng myoglobin vào máu và làm tổn thương thận. Người bệnh có thể cảm thấy đau toàn thân, co cứng cơ hoặc co giật. Mạch máu bị tổn thương làm thiếu máu cục bộ vùng ngoại vi, dẫn đến đổi màu da và mất cảm giác. Một số trường hợp nặng có thể xuất hiện bỏng than hóa hoặc tổn thương điểm vào đi kèm mùi cháy khét.

Danh sách triệu chứng thường gặp:

• Bỏng da tại điểm vào và điểm ra
• Đau cơ, co giật, tê bì
• Khó thở, loạn nhịp tim
• Nước tiểu sậm màu do tiêu cơ vân

Biến chứng nội tạng

Bỏng điện có khả năng gây tổn thương đa cơ quan, trong đó tim là cơ quan dễ bị ảnh hưởng nhất. Dòng điện chạy qua vùng ngực có thể kích thích hoặc ức chế hoạt động điện của tim, dẫn đến các rối loạn nhịp nguy hiểm như rung thất, block nhĩ thất hoặc ngừng tim. Ngay cả khi bệnh nhân tỉnh táo sau tai nạn, nguy cơ loạn nhịp muộn vẫn tồn tại trong nhiều giờ tiếp theo, do đó việc theo dõi điện tâm đồ liên tục là cần thiết.

Hệ thần kinh cũng chịu ảnh hưởng từ điện giật khi dòng điện tác động lên các dây thần kinh ngoại biên hoặc hệ thần kinh trung ương. Bệnh nhân có thể xuất hiện triệu chứng như mất cảm giác, yếu cơ, rối loạn vận động hoặc thay đổi ý thức. Một số trường hợp tổn thương thần kinh muộn mới xuất hiện do thoái hóa sợi trục hoặc thiếu máu cục bộ kéo dài. Nghiên cứu lâm sàng ghi nhận tổn thương thần kinh có thể tồn tại nhiều tháng hoặc vĩnh viễn.

Hệ cơ và thận bị tác động gián tiếp thông qua hiện tượng tiêu cơ vân. Khi cơ bị hoại tử do nhiệt hoặc điện trường, myoglobin được giải phóng vào tuần hoàn và tích tụ tại thận, gây nguy cơ suy thận cấp. Nếu không được xử lý bằng truyền dịch đầy đủ, myoglobin có thể gây tắc ống thận và dẫn tới tổn thương nhu mô thận. Đây là biến chứng nặng thường gặp ở bệnh nhân bỏng điện nặng hoặc tiếp xúc với dòng điện cao áp.

Phương pháp chẩn đoán

Chẩn đoán bỏng điện đòi hỏi đánh giá toàn diện cả tổn thương ngoài da và tổn thương sâu bên trong. Các bác sĩ thường bắt đầu bằng thăm khám lâm sàng để xác định điểm vào, điểm ra và mức độ bỏng da. Điện tâm đồ là xét nghiệm bắt buộc nhằm phát hiện rối loạn nhịp sớm. Siêu âm tim hoặc X-quang có thể được chỉ định khi nghi ngờ tổn thương tim hoặc phổi.

Xét nghiệm máu được sử dụng để đánh giá mức độ tiêu cơ vân, thông qua nồng độ creatinine kinase (CK) và myoglobin máu. Các xét nghiệm chức năng thận như ure và creatinine giúp xác định khả năng lọc của thận. Khi có nghi ngờ tổn thương mô sâu, các kỹ thuật hình ảnh như MRI hoặc CT scan có thể được sử dụng để đánh giá hoại tử cơ hoặc mạch máu.

Bảng dưới liệt kê các xét nghiệm thường dùng trong chẩn đoán:

Xét nghiệm	Mục đích
Điện tâm đồ (ECG)	Phát hiện rối loạn nhịp tim
CK và myoglobin	Đánh giá tiêu cơ vân
Chức năng thận	Tầm soát suy thận cấp
MRI/CT	Phát hiện tổn thương mô sâu

Điều trị và chăm sóc

Điều trị bỏng điện yêu cầu xử trí ban đầu nhanh chóng và đúng quy trình. Trong giai đoạn cấp cứu, đảm bảo đường thở, hô hấp và tuần hoàn là ưu tiên hàng đầu. Truyền dịch sớm với lượng lớn giúp ngăn ngừa suy thận do tiêu cơ vân. Kiểm soát đau, ổn định huyết động và theo dõi điện tâm đồ liên tục được thực hiện song song.

Vết bỏng ngoài da được xử trí bằng cắt lọc mô hoại tử và chăm sóc vết thương theo phác đồ bỏng. Với những vùng bị hoại tử sâu, phẫu thuật có thể cần thiết để loại bỏ mô chết hoặc ghép da. Điều trị kháng sinh được chỉ định khi có nguy cơ nhiễm trùng. Các biến chứng thần kinh được theo dõi lâu dài và điều trị bằng vật lý trị liệu nếu cần thiết.

Các bước điều trị chính bao gồm:

• Ổn định sinh hiệu và theo dõi tim mạch
• Truyền dịch để bảo vệ chức năng thận
• Xử lý vết thương và phẫu thuật khi cần
• Quản lý đau và chống nhiễm trùng

Phòng ngừa bỏng điện

Phòng ngừa đóng vai trò quan trọng trong việc giảm tỷ lệ tai nạn điện. Trong gia đình, việc sử dụng thiết bị điện đạt chuẩn, tránh để dây điện hở và lắp đặt cầu dao chống giật là các biện pháp thiết yếu. Trẻ em cần được giáo dục về nguy cơ tiếp xúc với ổ điện hoặc dây điện trần. Việc kiểm tra định kỳ hệ thống điện trong nhà cũng giúp phát hiện sớm nguy cơ chập mạch hoặc rò điện.

Trong môi trường lao động, công nhân cần được trang bị kiến thức và thiết bị bảo hộ phù hợp khi làm việc với điện áp trung hoặc cao. Các biển cảnh báo, quy trình an toàn và kiểm tra thiết bị định kỳ là yêu cầu bắt buộc trong công nghiệp điện lực. Người lao động cần tuân thủ nghiêm các quy tắc như không làm việc khi tay ướt, sử dụng găng cách điện và đảm bảo thiết bị đã được ngắt điện trước khi sửa chữa.

Những biện pháp phòng ngừa hiệu quả:

• Sử dụng cầu dao chống giật (RCD)
• Tránh dùng thiết bị điện hư hỏng
• Trang bị đồ bảo hộ khi làm việc với điện áp cao
• Kiểm tra hệ thống điện định kỳ

Ảnh hưởng xã hội và kinh tế

Bỏng điện không chỉ gây hậu quả về sức khỏe mà còn tạo gánh nặng lớn về chi phí điều trị và phục hồi chức năng. Nhiều bệnh nhân bị giảm khả năng lao động, ảnh hưởng đến thu nhập cá nhân và gia đình. Trong công nghiệp, tai nạn điện gây gián đoạn sản xuất, hư hỏng thiết bị và thiệt hại kinh tế đáng kể.

Ở cấp độ xã hội, bỏng điện đặt ra thách thức trong công tác y tế công cộng liên quan đến phòng ngừa tai nạn, đào tạo nhân lực và đầu tư vào thiết bị cấp cứu. Các chiến dịch nâng cao nhận thức cộng đồng có thể giảm đáng kể nguy cơ tai nạn, đặc biệt tại khu vực thiếu tiêu chuẩn an toàn điện. Việc áp dụng quy chuẩn kỹ thuật quốc tế góp phần giảm thiểu nguy cơ tai nạn nghiêm trọng.

Tài liệu tham khảo

• Cooper M. A. (2008). Electrical Injuries. New England Journal of Medicine.
• Fish R. M., Geddes L. A. (2009). Electrical Injuries: Mechanisms, Prevention, and Clinical Management. CRC Press.
• ScienceDirect – Electrical Burn: https://www.sciencedirect.com/topics/medicine-and-dentistry/electrical-burn
• Nature Medicine – Emergency Care: https://www.nature.com/subjects/emergency-medicine